ÖZET
İnsanoğlu, kendisi ve çevresi hakkındaki bütün metafizik ve toplumsal açıklamaları; “kutsal” kabul ederek ilişki kurduğu bir inanç manzumesinin düzenlemelerinde bulmuş; ontolojik ve toplumsal varlığını bu açıklamalar vasıtasıyla anlamlandırmıştır. Bu tür bir anlamlandırma sürecinde insanın bilinç düzeyi, ait olduğu inanç sistemi tarafından şekillendirilmiş; tutum ve davranışları, aynı sistem tarafından yönlendirilmiştir. Varlığını toplum içinde sürdüren insanın, ihtiyaçlarını temin için sürekli bir çaba içinde bulunması; “din” ve “ahlak” gibi, hayatın kaçınılmaz gerekliliklerinden bir diğeridir. Toplumsal hayat, insanların ekonomik ihtiyaçlarını temin için “iş bölümü” yapmalarını ve birbirleriyle ekonomik ilişki içerisine girmelerini gerektirmektedir. Toplumsal hayatın istikrar ve bütünlüğü adına, bütün ilişkiler gibi ekonomik olanların da belirli bir düzen ve disiplin içerisinde gerçekleşme zarureti bu ilişkilerin neye göre düzenleneceğini sorgulamayı şart kılar. Bu makalede, Doğu-Batı karşıtlığının bariz bir anlama sahip olmadığı 18. yüzyıla kadar ekonomik hayatın, teorik/epistemolojik ve pratik bağlamda din ve ahlak ile iç içe ve toplumsal hayatın bütününe gömülü olarak icra edildiği ortaya konmaktadır: Hukuki düzenlemeler; amir ve bağlayıcı maddi kurallar olarak iktisadi faaliyetlerin yasal çerçevesini oluştururken, dinî/ahlaki değerler, insanın bireysel ve toplumsal bilinç yapısını şekillendirmek suretiyle onlara istikamet tayin eder. Bu çerçeve geleneksel toplumlarda dini, hâkim değerler sistemi kılarken ekonomik, sosyal, siyasal alanlar da dinin kurallarına göre belirlenecektir. İktisadî faaliyetlerin dinî ve ahlaki normlardan, bilim olarak iktisadın, teoloji ve ahlak felsefesinden kopmasında, insanın ontolojik bütünlüğünün ve bu bütünlüğe benzer biçimde birbiri içine geçmiş bulunan toplumsal faaliyet alanlarının ayrışmasında ise Modernite dönüm noktası olarak kabul edilir. Dolayısıyla bütün bunlar; herhangi bir inanç sistemi ile o sistemin hâkim olduğu toplumdaki ekonomik faaliyetlerin karşılıklı ilişkisini incelemek isteyen bir makalede, din-ahlak-ekonomi üçlüsü arasındaki ilişkinin mahiyeti kadar tarihsel serüvenini ortaya koymayı kaçınılmaz kılar.